Wielki Czwartek Wieczerzy Pańskiej
Najstarszy dokument opisujący liturgię Wielkiego Tygodnia w Jerozolimie pochodzący z IV wieku, którym jest Pamiętnik Egerii, mówi, że w Wielki Czwartek były odprawiane dwie Msze św. (Interarium Egeriae, XXXV). Podobnie w Rzymie za czasów papieża Leona Wielkiego (+460) oprócz Mszy św. Wieczerzy Pańskiej odprawiano drugą Mszę św. w godzinach porannych w celu pojednania pokutników i poświęcenia olejów. Później przez kilka wieków w Wielki Czwartek odprawiano jedną Mszę Wieczerzy Pańskiej w godzinach rannych, podczas której biskup święcił oleje. Do dawnej praktyki dwóch Mszy św. w Wielki Czwartek powróciła reforma Triduum Paschalnego papieża Piusa XII.
Obecnie w Wielki Czwartek przed południem odprawia się w katedrach jedną Mszę św. koncelebrowaną przez biskupa i kapłanów całej diecezji. W czasie tej Mszy św. kapłani odnawiają przyrzeczenia złożone w dniu swoich święceń. Biskup konsekruje oleje używane poźniej przy chrzcie, bierzmowaniu, namaszczeniu chorych, święceniach kapłańskich i biskupich, a także przy konsekracji kościoła, ołtarza i dzwonów. Do udziału w tej Mszy św. zaproszona jest służba ołtarza: ministranci, lektorzy, schole. Uroczysta Msza Wieczerzy Pańskiej jest odprawiana w kościołach parafialnych w godzinach popołudniowych. W czasie śpiewu hymnu Chwała na wysokości grają organy i dzwonią wszystkie dzwony. Od tej chwili aż do Chwała na wysokości we Mszy św. Wigilii Paschalnej używa się kołatek. Po Ewangelii i homilii biskup, naśladując Chrystusa Pana, który przed wieczerzą umył i ucałował nogi Apostołom (por. J 13, 5), umywa nogi dwunastu mężczyznom. Pełnemu wymowy obrzędowi umycia nóg towarzyszy przepiękny śpiew: Przykazanie nowe daję wam, abyście się wzajemnie miłowali, tak jak Ja was umiłowałem (J 13, 34).
Po wspólnej Komunii św. i modlitwie kapłan w uroczystej procesji przenosi Chrystusa Eucharystycznego do ołtarza wystawienia. Kościół zaleca, by ta adoracja trwała do północy. W ten sposób stwarza okazję, aby wyrazić Chrystusowi wdzięczność za ten niewysłowiony dar Jego Miłości.
Wielki Piątek Męki Pańskiej
Wielki Piątek jest dniem męki i śmierci Jezusa Chrystusa. Jest to jedyny dzień, w którym nie odprawia się Mszy św., a Komunia św. jest udzielana z hostii konsekrowanych poprzedniego dnia. W Wielki Piątek klękamy przed Krzyżem. Ołtarze są obnażone, a tabernakulum jest otwarte.
Nabożeństwo wielkopiątkowe rozpoczyna się Liturgią Słowa. Pierwsze czytanie jest prorockim opisem o cierpiącym Słudze Pańskim z Księgi Izajasza (por. Iz 52, 13 nn.). Przedstawia ono wizje Męki Chrystusa, którą ukazał prorok już wiele lat przed Jego narodzeniem. Drugie czytanie pochodzi z Listu do Hebrajczyków (por. Hbr 4, 14 nn.). Przypomina nam, że Chrystus jako Arcykapłan złożył Bogu najdoskonalszą ofiarę, która zastąpiła wszystkie ofiary Starego Przymierza. Później czyta się lub śpiewa opis Męki Pańskiej wziętej z Ewangelii św. Jana (por. J 18, 1-40; 19, 1-42). Po homilii następuje uroczysta „modlitwa powszechna”, w której wspomina się w dwunastu intencjach wszystkich, których obmyła zbawcza Krew Chrystusa przelana na Krzyżu.
Punktem szczytowym liturgii wielkopiątkowej jest adoracja Krzyża. Ukazywanie wiernym Krzyża znane było w Jerozolimie już w IV wieku. Pątniczka Egeria w swoim pamiętniku Peregrinatio pisze, że w Wielki Piątek wierni gromadzili się w wieczerniku, potem udawali się na Golgotę, gdzie biskup ukazywał im Krzyż. Następnie oni podchodzili do niego, dotykali go czołem i całowali święte Drzewo (por. c. 38). Zwyczaj ten zachował się w Jerozolimie do dnia dzisiejszego. W Rzymie adoracja Krzyża znana jest już w VII wieku.
Adoracja zaczyna się wezwaniem kapłana: „Oto drzewo krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”, wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”. Następnie kolejno podchodzą do Krzyża, klękają i całują go. W ten sposób oddają cześć znakowi naszego zbawienia.
Liturgię Wielkiego Piątku kończy przeniesienie Pana Jezusa w Najświętszym Sakramencie do tzw. grobu Pańskiego. Wierni cenią sobie te chwile adoracji spędzone przy grobie Pańskim. W cichej modlitwie przeplatanej pieśnią uwielbiają swego Zbawiciela.
Wielka Sobota – Wigilia Paschalna
Wielka Sobota jest dniem uwielbienia Chrystusa Pana umęczonego za nas i złożonego do grobu. Przed południem błogosławi się pokarmy na wielkanocny stół. Wierni przynoszą do kościoła tzw. święcone. W wielkanocny poranek, pełni radości ze zmartwychwstania Chrystusa, zasiądą do stołu. Nowe Życie zmartwychwstałego Pana symbolizuje poświęcone jajko, którym podzielą się wierni, składając sobie świąteczne życzenia.
Liturgia Wigilii Paschalnej składa się z czterech części: liturgii światła, słowa, wody i Eucharystii.
Liturgia światła. Przed bramą świątyni kapłan poświęca ogień – symbol wiekuistej chwały, której Chrystus udzieli swoim wyznawcom. Od poświęconego ognia zapala paschał – świecę – symbol Chrystusa Zmartwychwstałego, mówiąc: „Niech światło Chrystusa chwalebnie zmartwychwstałego rozproszy ciemności naszych serc i umysłów”. Następnie w procesji wnosi paschał do pogrążonej w ciemnościach świątyni. W czasie procesji trzykrotnie śpiewa: Światło Chrystusa, na co wierni odpowiadają: Bogu niech będą dzięki i stopniowo zapalają od paschału swoje świece. „Światło Chrystusa” napełnia świątynię blaskiem, który rozświetla ciemności nocy paschalnej. Śpiewamy teraz najpiękniejszy hymn uwielbienia Boga za odkupienie człowieka przez Chrystusa: Exsultet. Raduje się… wzywa do radości niebo i ziemię, bo Chrystus zmartwychwstał. Krwią przelaną za nas zmazał zapis winy Adama, wyprowadził nas z niewoli grzechu i prowadzi do krainy życia w zmartwychwstaniu (zob. Exsultet).
Czytane Słowo Boże jest syntezą historii zbawienia. Mówi ono o stworzeniu świata i człowieka, o przejściu Izraelitów przez Morze Czerwone, o zapowiedzi nowych czasów (nowym i wiecznym przymierzu; por. Iz 55, 1-11), o tym, że Chrystus raz powstawszy z martwych, więcej już nie umiera, śmierć nad Nim nie ma już władzy, a my przez chrzest jesteśmy włączeni w Jego śmierć i zmartwychwstanie (por. Rz 6,3-11). Na zakończenie czytań kapłan uroczyście intonuje Alleluja. Śpiewana potem Ewangelia św. Mateusza mówi o pustym grobie i o zmartwychwstaniu Chrystusa Pana (por. Mt 28, 1-10).
Trzecia część Liturgii Wigilii Paschalnej prowadzi nas do chrzcielnicy – „źródła wody żywej”, przy którym każdy w sakramencie chrztu przez znak wody i towarzyszące mu słowa zostaje „zanurzony” w śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa, odzyskując utracony przez grzech pierworodny tytuł dziecka Bożego i staje się członkiem Kościoła. Sakrament chrztu jest więc misterium śmierci i życia. Miejscem sprawowania tego misterium jest chrzcielnica.
Po Liturgii Słowa następuje śpiew litanii do Wszystkich Świętych. Wierni proszą w niej o pomoc i wstawiennictwo tych, którzy dzięki osobistej współpracy z łaską chrztu osiągnęli świętość życia i cieszą się chwałą Chrystusa Zmartwychwstałego. Podczas śpiewu litanii ma miejsce poświęcenie wody chrzcielnej. Po zakończeniu obrzędu poświęcenia wody wierni, stojąc z zapalonymi świecami, odnawiają przyrzeczenia chrzcielne. Akt ten kończy kapłan, kropiąc wiernych wodą chrzcielną – święconą. Przypomnienie i odnowienie tajemnicy chrztu ma miejsce w każdą niedzielę przed główną Mszą św. Niedzielna aspersja jest przypomnieniem chrztu, którego łaskę pragnie w nas obudzić. Aby nie utracić Bożego życia, w które wprowadza nas sakrament chrztu, potrzebujemy umocnienia. Jest nim sprawowana na zakończenie Wigilii Paschalnej uroczysta Eucharystia, w czasie której przyjmujemy w Komunii św. Ciało zmartwychwstałego i uwielbionego Pana naszego Jezusa Chrystusa.
cytowane za Niezbędnik Katolika
Niedziela Ogólnopolska 15/2003
Autor tekstu Ks. Zenon Mońka